W trakcie uczestnictwa w Mszach Świętych w różnych kościołach zwróciłem uwagę na różnice w celebracjach niektórych elementów liturgii. Na początku były to pojedyncze słowa czy gesty: niepasujące, rozpraszające, budzące wątpliwości, wprowadzające w błąd. Zauważałem ich coraz więcej. O podobnych spostrzeżeniach usłyszałem też od innych osób. Zacząłem zadawać sobie pytania i zgłębiać, co Kościół w swoim nauczaniu mówi o liturgii eucharystycznej. Po lekturze dokumentów określających zasady celebrowania Eucharystii, będąc uczestnikiem Mszy świętych zdałem sobie sprawę, że jestem świadkiem naruszeń przepisów liturgicznych oraz samowolnego wprowadzania dodatkowych elementów nieobjętych tymi przepisami. Odnośniki do wspomnianych lektur znajdują się w sekcji bibliograficznej.
Jak powinna wyglądać liturgia eucharystyczna?
Jakie znaczenie ma zgodność jej celebracji z zasadami określonymi przez Kościół?
Jak osoba świecka powinna reagować na przypadki, w których liturgia sprawowana jest niezgodnie z zasadami określonymi przez Kościół?
Czy za sprawowanie liturgii w jedności z papieżem odpowiada wyłącznie celebrans czy również pozostali uczestnicy liturgii eucharystycznej?
Zapraszam do lektury i przemyślenia. Chętnie też porozmawiam.
Jestem przekonany, że przytaczane uchybienia nie wynikają ze złej woli, lecz prawdopodobnie z nieznajomości szczegółowych przepisów lub bagatelizowania ich znaczenia.
We wstępie do Instrukcji Redemptionis Sacramentum można przeczytać:
4. „Niewątpliwie reforma liturgiczna Soboru w znacznym stopniu przyczyniła się do bardziej świadomego, czynnego i owocniejszego uczestnictwa wiernych w Najświętszej Ofierze ołtarza”.
Jednak „nie brakuje też i cieni”. Toteż nie mogą być przemilczane nadużycia, nawet najpoważniejsze, przeciwko naturze liturgii i sakramentów oraz tradycji i władzy Kościoła, które w naszych czasach nierzadko, w tym czy innym środowisku kościelnym, obniżają poziom celebracji liturgicznych.
W niektórych miejscach popełnianie nadużyć w sprawach liturgii stało się jakby zwyczajem, co oczywiście nie może być akceptowane i powinno zniknąć.
oraz:
12. Wszyscy wierni mają prawo do prawdziwej liturgii, a w sposób szczególny do celebracji Mszy św., która winna być taka, jaką chciał i ustanowił Kościół, tak jak określają przepisy w księgach liturgicznych oraz w innych normach i aktach prawnych.
Podobnie lud katolicki ma prawo, aby Ofiara Mszy św. była celebrowana w sposób niezmieniony, zgodny z całym nauczaniem Magisterium Kościoła.
Wspólnota katolicka ma wreszcie prawo do celebracji dla niej Ofiary Mszy św. w taki sposób, aby prawdziwie ukazywała sakrament jedności, czyli z wykluczeniem uchybieńi wszelkich gestów, które mogłyby zrodzić w Kościele podziały i stronnictwa.
"Witam wszystkich serdecznie..." - takie słowa wypowiada niekiedy kapłan do wiernych na początku Mszy św. po znaku krzyża i pozdrowieniu.
Powitanie tego typu przywodzi na myśl gospodarza witającego gości, a przecież chociaż celebrans przewodniczy liturgii, to jej gospodarzem jest Chrystus. Wierni nie są gośćmi, ale współuczestnikami liturgii.
Inne skojarzenie takiego powitania, to konferansjer zapowiadający występ czy spektakl, a przecieź liturgia Mszy świętej nie jest spektaklem.
Z kolei przedstawianie lub witanie gości uczestniczących lub koncelebrujących liturgię, już po rozpoczęciu Mszy św., naraża wiernych i celebransów na rozproszenie oraz utracenie uwagi zebranej przed rozpoczęciem liturgii.
Należy więc zrezygnować z takich powitań, tym bardziej, że w Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego w części o początkowych obrzędach Mszy świętej nie przewidziano witania wiernych. Zwróćmy uwagę, że "pozdrowienie", o którym mowa w tym dokumencie ma ściśle określoną formułę - najczęściej "Pan z wami".
Pozdrowienie ołtarza i zgromadzonego ludu
Po przyjściu do prezbiterium kapłan, diakon i usługujący oddają cześć ołtarzowi przez głęboki ukłon. Na znak czci kapłan oraz diakon całują ołtarz; kapłan według uznania okadza krzyż i ołtarz. Po śpiewie na wejście kapłan, stojąc na miejscu przewodniczenia, razem z całym zgromadzeniem wykonuje znak krzyża; następnie przez pozdrowienie oznajmia zgromadzonej wspólnocie obecność Pana. Poprzez to pozdrowienie i odpowiedź ludu ujawnia się misterium zgromadzonego Kościoła. Po pozdrowieniu ludu kapłan albo diakon lub świecka osoba usługująca może w bardzo krótkich słowach wprowadzić wiernych w treść Mszy świętej danego dnia.
"Przez homilię, mającą za punkt wyjścia tekst święty, należy rozumieć wyjaśnienie jakiegoś szczegółu z czytań Pisma św. lub innego tekstu" - warto o tym pamiętać, gdyż niejednokrotnie w kazaniach pojawia się agitacja polityczna lub treści deprecjonujące osoby o odmiennych poglądach czy zachowaniach, itp.
Na takie nadużycia zwraca uwagę rzecznik Episkopatu Polski w tym artykule.
W Instrukcji Kongregacji Kultu Bożego o należytym wykonywaniu Konstytucji o Liturgii Świętej czytamy:
53. W niedziele i święta nakazane należy głosić homilię we wszystkich Mszach odprawianych przy udziale ludu; wyjątku nie stanowi ani konwentualna Msza śpiewana, ani też pontyfikalna. W dni zaś nie świąteczne homilię się zaleca, zwłaszcza w niektóre ferie Adwentu i Wielkiego Postu, jak również przy innych okazjach, gdy wierni liczniej zgromadzą się w kościele.
54. Przez homilię, mającą za punkt wyjścia tekst święty, należy rozumieć wyjaśnienie jakiegoś szczegółu z czytań Pisma św. lub innego tekstu, który się wybrało z Ordinarium albo z Proprium we Mszy danego dnia, uwzględniając jednak celebrowane misterium i szczególne potrzeby słuchaczy.
Warto zwrócić uwagę, że zgodnie ze Wskazaniami Konferencji Episkopatu Polski dotyczącymi homilii mszalnej listy pasterskie odczytywane w czasie Mszy św. muszą spełniać wymogi stawiane homilii, natomast komunikaty Konferencji Episkopatu Polski lub biskupa nie zastępują homilii:
5. Listy pasterskie i komunikaty
Listy pasterskie przeznaczone do odczytania w miejsce homilii mają spełniać wymogi stawiane homilii w liturgii i stanowić jej integralną część. Są one formą posługi słowa biskupów wobec wiernych. Powinny one być odczytywane przez osobę wyświęconą. Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski lub biskupa nie zastępują homilii. Zaleca się je zamieszczać w gablotach kościelnych lub w prasie religijnej i w Internecie, ewentualnie odczytać w ramach ogłoszeń parafialnych lub poinformować wiernych o ich ogłoszeniu.
W tym samym dokumencie czytamy, że "adoracja eucharystyczna sprawowana bezpośrednio po Mszy św. lub przed nią nie zastępuje obowiązkowej homilii mszalnej":
6. Adoracja eucharystyczna
Biskupi przypominają, że adoracja eucharystyczna sprawowana bezpośrednio po Mszy św. lub przed nią nie zastępuje obowiązkowej homilii mszalnej.
Ważne jest również kto głosi homilię. Punkt 8 cytowanego dokumentu nie pozostawia w tej kwestii wątpliwości: homilię powinien głosić główny celebrujący. W szczególnych przypadkach może ją głosić współcelebrujący liturgię, ewentualnie uczestniczący w liturgii biskup lub prezbiter. Innych przypadków nie przewiduje się, czyli w szczególności niedopuszczalne jest głoszenie homilii przez zaproszonych gości, albo księży nieuczestniczących w liturgii.
8. Homilia zwyczajnym zadaniem przewodniczącego liturgii
Homilia głoszona przez przewodniczącego liturgii jest ważnym znakiem, dlatego z zasady powinien ją głosić główny celebrans
W szczególnych przypadkach homilię może wygłosić kapłan koncelebrujący lub diakon, a także biskup lub prezbiter, który uczestniczy w celebracji. Niewłaściwą praktyką jest zwyczaj głoszenia homilii przez cały dzień świąteczny przez kapłana lub diakona, który we Mszy świętej nie uczestniczy.
W niektórych kościołach wezwania modlitwy wiernych wypowiadane są przez celebransa.
Tymczasem punkt 71 Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego określa, że celebrans przewodniczy tej modlitwie wygłaszając krótką zachętę na rozpoczęcie oraz wypowiadając modlitwę końcową, natomiast wezwania wygłasza diakon lub kantor albo lektor lub inny wierny świecki.
71. Kapłan celebrujący kieruje modlitwą, stojąc w miejscu przewodniczenia. Rozpoczyna ją krótką zachętą, w której wzywa wiernych do modlitwy oraz wypowiada modlitwę na zakończenie. Proponowane intencje winny być nieliczne, ułożone w duchu mądrej wolności, zwięzłe i wyrażające błagania całej wspólnoty. Wezwania wygłasza diakon lub kantor albo lektor lub inny wierny świecki, stojący przy ambonie lub w innym odpowiednim miejscu. Lud zaś, stojąc, przyłącza się do modlitwy albo przez wspólne wezwanie wypowiadane po każdej intencji, albo przez modlitwę w milczeniu.
W przypadku braku lektora czy diakona, może warto przed Mszą św. zachęcić kogoś z obecnych do wygłoszenia wezwań modlitwy wiernych?
Ewangelie nie pozostawiają wątpliwości: w czasie Ostatniej Wieczerzy Pan Jezus ofiarował i podał wszystkim uczestnikom do spożycia nie tylko swoje Ciało, ale również swoją Krew.
I nakazał to czynić "na Jego pamiątkę".
W jaki sposób realizujemy to wyraźne polecenie?
Mt 26,27-28: Następnie wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie, dał im, mówiąc: «Pijcie z niego wszyscy, bo to jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów.
Mk 14,23-24: Potem wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie dał im, i pili z niego wszyscy. I rzekł do nich: «To jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana.
Łk 22,17-20: Potem wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie rzekł: «Weźcie go i podzielcie między siebie; albowiem powiadam wam: odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu, aż przyjdzie królestwo Boże». Następnie wziął chleb, odmówiwszy dziękczynienie połamał go i podał mówiąc: «To jest Ciało moje, które za was będzie wydane: to czyńcie na moją pamiątkę!» Tak samo i kielich po wieczerzy, mówiąc: «Ten kielich to Nowe Przymierze* we Krwi mojej, która za was będzie wylana.
Zgodnie z Katechizmem Kościoła Katolickiego w czasie Komunii świętej wierni otrzymują "chleb niebieski" i "kielich zbawienia", a więc Komunię świętą pod dwiema postaciami.
1355 W czasie Komunii świętej, poprzedzonej Modlitwą Pańską i łamaniem chleba, wierni otrzymują "chleb niebieski" i "kielich zbawienia", Ciało i Krew Chrystusa, który wydał siebie "za życie świata" (J 6, 51).
Powyższy punkt Katechizmu nie jest przestrzegany na większości Mszy świętych odprawianych w Polsce.
W innym miejscu Katechizm podkreśla wartość Komunii świętej pod dwiema postaciami:
1390 Dzięki sakramentalnej obecności Chrystusa w każdej z obu postaci Komunia przyjmowana tylko pod postacią chleba pozwala otrzymać cały owoc łaski Eucharystii. Ze względów duszpasterskich ten sposób przyjmowania Komunii świętej ustalił się powszechnie w obrządku łacińskim. "Ze względu na wymowę znaku Komunia święta nabiera pełniejszego wyrazu, gdy jest przyjmowana pod obiema postaciami. W tej bowiem formie ukazuje się w doskonalszym świetle znak Uczty eucharystycznej". Jest to forma zwyczajna przyjmowania Komunii w obrządkach wschodnich.
Dlaczego zatem Komunia pod dwiema postaciami jest udzielana tak rzadko, zwłaszcza podczas Mszy świętych z niewielką liczbą wiernych?
A w sytuacjach gdy jest udzialana pod jedną postacią, nie potwierdza w całości recytowanych wcześniej słów z Modlitwy Eucharystycznej. Odnosi się to do słów zawartych w następujących Modlitwach Eucharystycznych:
Pierwsza (Kanon Rzymski): "...abyśmy przyjmując z tego ołtarza Najświętsze Ciało i Krew Twojego Syna..."
Trzecia: "...Spraw, abyśmy posileni Ciałem i Krwią Twojego Syna..."
Czwarta: "...spraw, aby wszyscy, którzy będą spożywali ten sam Chleb i pili z jednego Kielicha..."
Piąta, wersja B: "...Umocnij swój Kościół Ciałem i Krwią swego Syna..." oraz wersja C: "...Umocnij swój lud Chlebem życia i Kielichem zbawienia..."
Zdarza się również, że Komunia pod dwiema postaciami jest udzielana tylko wybranym osobom, np. szafarzom lub lektorom.
Stanowi to naruszenie zaleceń Instrukcji Inter Oecumenici (I instrukcja), w której czytamy:
VIII.35: Zresztą duszpasterze niech nie omieszkają roztropnie i z miłością pracować nad tym, aby w czynnościach liturgicznych, a zwłaszcza w odprawianiu Mszy św., sprawowaniu i udzielaniu sakramentów i sakramentaliów, równość wiernych uwidaczniała się także na zewnątrz.
Zasady dotyczące udzielania Komunii pod dwiema postaciami są opisane w punktach 281-287 Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego.
Katechizm Kościoła Katolickiego usilnie zaleca, aby Komunia udzielana podczas Mszy świętej pochodziła z ofiary tej Mszy, a więc nie z tabernakulum.
1388 Zgodnie z tym, co oznacza Eucharystia, jest rzeczą właściwą, by wierni, jeśli tylko są odpowiednio usposobieni, przyjmowali Komunię, gdy uczestniczą we Mszy świętej. "Zaleca się usilnie ów doskonalszy sposób uczestniczenia we Mszy świętej, który polega na tym, że po Komunii kapłana wierni przyjmują Ciało Pańskie z tej samej ofiary"
Powyższe usilne zalecenie Katechizmu bardzo często nie jest realizowane, nawet na Mszach z udziałem niewielu wiernych.
W ostatnim czasie nadal niekiedy słyszy się dyskusje w jaki sposób należy godnie przyjmować Komunię św.
Rozbieżności w opiniach niestety czasem przekładają się na zachowania księży, którzy osobie wyciągającej ręce na siłę próbują udzielić Komunii św. do ust, albo mimiką twarzy dają wyraz swojej dezaprobacie. Takie zachowania, zwłaszcza wobec dzieci, nie mogą być akceptowane.
Warto więc przytoczyć przepisy regulujące te kwestie zawarte we Wskazaniach Episkopatu Polski po ogłoszeniu nowego wydania Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego:
38. Zaleca się procesyjne podchodzenie do przyjęcia Komunii świętej (zob. OWMR 44,86 i 160). Ciało Pana jest bowiem pokarmem na drodze do życia wiecznego. Komunię świętą można przyjąć w postawie klęczącej lub stojącej. Postawę stojącą należy zachować zawsze, gdy Komunii świętej udziela się pod obiema postaciami. Wierni przyjmujący Ciało Pańskie w postawie stojącej wykonują wcześniej skłon ciała lub przyklękają na jedno kolano.
40. Komunii świętej udziela się przez podanie Hostii wprost do ust. Jeżeli jednak ktoś prosi o Komunię na rękę przez gest wyciągniętych dłoni, należy mu w taki sposób jej udzielić. Przyjmujący winien spożyć Ciało Pańskie wobec szafarza. Wierni przystępujący do Komunii świętej nie mogą sami brać konsekrowanego Chleba ani Kielicha Krwi Pańskiej (zob. OWMR 160). Nie wolno im też podawać na rękę Hostii zanurzonej we Krwi Pańskiej.
W Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego czytamy o obrzędach zakończenia Mszy świętej, wśród których przewidziano krótkie ogłoszenia:
90. Do obrzędów zakończenia należą:
a. krótkie ogłoszenia, jeśli są konieczne;
b. kapłańskie pozdrowienie i błogosławieństwo, które w pewnych dniach i okolicznościach może być ujęte w postaci modlitwy nad ludem albo w innym bardziej uroczystym sformułowaniu;
c. odesłanie ludu przez diakona lub kapłana, aby każdy wrócił do swoich dobrych czynów, wielbiąc i błogosławiąc Boga;
d. ucałowanie ołtarza przez kapłana i diakona, następnie głęboki ukłon w stronę ołtarza, wykonany przez kapłana, diakona i innych usługujących.
Te "krótkie, konieczne ogłoszenia" niekiedy stają się okazją do komunikowania treści wykraczających poza ważne komunikaty dla parafian, a dodatkowo bywają urozmaicane żartami czy reklamami.
Warto zwrócić uwagę, aby ogłoszenia nie zakłócały skupienia uczestników Eucharystii oraz nie powodowały wrażenia, że liturgia już jest zakończona.
Może część komunikatów warto przesunąć poza ramy Mszy świętej?
W kwestii dodatkowych modlitw, często inicjowanych przed zakończeniem Mszy św., odwołam się do artykułu "Czy Mszy świętej czegoś brakuje?" Macieja Zachary MIC, cytując poniżej kilka fragmentów:
Opis liturgii w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału rzymskiego jest punktem odniesienia dla liturgicznej praktyki i należy interpretować je ściśle. Jeżeli Wprowadzenie nie przewiduje żadnych dodatkowych elementów między modlitwą po Komunii a błogosławieństwem, to po prostu nie należy tam niczego dodawać.
oraz
Czy wprowadzając na końcu Mszy modlitwę do św. Michała Archanioła, pamiętamy, że to przede wszystkim paschalne misterium Chrystusa obecne w Eucharystii jest naszym ratunkiem i naszym zabezpieczeniem przed zakusami diabła? Rzecz nie w tym, by negować szczególną misję Archanioła Michała w opiece nad Kościołem, bo to sam Bóg wyznacza obowiązki aniołom i ludziom (por. kolekta ze święta Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała), ale w tym, by nie tworzyć wrażenia, że Eucharystia bez modlitwy do św. Michała ma niepełną wartość.
Czy dodając modlitwy do Maryi lub innych świętych, pamiętamy, że to przede wszystkim sam Chrystus paschalny na wiele sposobów realnie obecny w Eucharystii oręduje za nami u Ojca (Rz 8,34), i czy wystarczająco akcentujemy to w głoszeniu słowa Bożego i w katechezie liturgicznej?
Czy dodając osobną i nieprzewidzianą obrzędami modlitwę za zmarłych na końcu Mszy, nie zaciemniamy tych momentów liturgii, które podkreślają walor Mszy jako Ofiary składanej za wszystkich zmarłych?
W czasie ogłoszeń odczytywanych w trakcie Mszy świętej, niejednokrotnie można usłyszeć propozycje zakupu publikacji katolickich albo innych produktów oferowanych po Mszy świętej.
Jest to gorsząca praktyka, która łączy w sobie bezprawne wykorzystanie uwagi i obecności uczestników liturgii do promocji produktów, a także sprzedaż tych produktów naruszającą jeden z przejawów świętowania dnia świętego, czyli powstrzymanie się od handlu.
Żaden przedmiot marketingu czy handlu nie może usprawiedliwiać tych działań, podejmowanych w trakcie trwania liturgii eucharystycznej.
"Dziękuję za wspólną modlitwę..." - takie lub podobne słowa można niekiedy usłyszeć od kapłana pod koniec Mszy św.
Określenie wspólnego uobecnienia Ostatniej Wieczerzy jako modlitwy jest znacznym uproszczeniem istoty tej celebracji.
I chociaż możemy być sobie wzajemnie wdzięczni za obecność i wspólne przeżycie uobecnienia tamtej Wieczerzy, to jednak dziękowanie wiernym przez kapłana zdaje się sugerować, że wyświadczyliśmy księdzu jakąś uprzejmość.
Takie podziękowanie nie wpisuje się w ducha wspólnej uczty, której gospodarzem jest Chrystus i nie jest przewidzianie w przepisach o liturgii.
"Życzę wszystkim dobrej niedzieli, dobrego popołudnia, smacznego obiadu, itp." - te słowa, wypowiadane przez kapłana przed zakończeniem Mszy św. brzmią niestosownie w trakcie sprawowania pamiątki Ostatniej Wieczerzy. Powodują wybicie z liturgii (która kończy się rozesłaniem) przenosząc myśli na planowanie czasu po Mszy św.
Zwróćmy uwagę na Franciszka, który życzy dobrego obiadu nie na końcu Mszy świętej, ale przy spotkaniu z wiernymi na modlitwę Anioł Pański.
"Jeśli dostrzegasz problem, jesteś już częścią jego rozwiązania"
Samo zauważenie problemu jest pierwszym krokiem, ale nie sprawi, że problem się rozwiąże.
Jeśli w czasie Mszy św. jesteś świadkiem praktyk niezgodnych z nauczaniem Kościoła, zachęcamy do rozmowy z księdzem sprawującym Mszę świętą, albo udostępnienie księdzu tej strony w celu przemyślenia poruszanych kwestii.
Zachęcamy też do skontaktowania się z kurią właściwą dla miejsca zamieszkania w celu uzyskania potwierdzenia jak należy reagować na nieprawidłowości w sposobie sprawowania mszy świętej, gdyż zgodnie z Instrukcją Redemptionis Sacramentum:
24. Ze swojej strony lud chrześcijański ma prawo, aby biskup diecezjalny czuwał nad tym, iżby w dyscyplinę kościelną nie wkradły się nadużycia, zwłaszcza jeśli chodzi o posługę słowa, sprawowanie sakramentów i sakramentaliów, kult Boga i świętych.
Czuwanie biskupa nie zwalnia nas, uczestników liturgii eucharystycznej, z odpowiedzialności za jej przebieg. Wyraża to punkt 183 wyżej wspomnianej instrukcji, określając dbanie o wyeliminowanie wszelkich nadużyć jako najważniejsze zadanie wszystkich i każdego z osobna:
183. Wszyscy na miarę możliwości ze szczególnym zaangażowaniem powinni czynić wszystko, aby chronić Najświętszy Sakrament Eucharystii przed jakimkolwiek znieważeniem i zniekształceniem oraz całkowicie wyeliminować wszelkie nadużycia. Jest to bowiem najważniejsze zadanie dla wszystkich i każdego z osobna i bez jakiegokolwiek względu na osobę wszyscy są zobowiązani do wypełnienia tego dzieła.
Chętnie usłyszę Państwa komentarze.
Zachęcam do kontaktu przy użyciu poniższego formularza.
Staram się odpowiadać na wszystkie wiadomości.
Kopia wiadomości jest wysyłana również na adres podany w polu email.
Jeśli nie otrzymacie Państwo kopii wysłanej do nas wiadomości, może to świadczyć, że podany adres zwrotny jest niepoprawny lub kopia trafiła do spamu.
